Sırpsındığı Savaşı’nı anlamak için önce dönemin o tuhaf gerilimini koklamak gerekiyor; Balkanların karmaşık toprak düzeni, güç dengesi sürekli sallanan bir masa gibi, bir taraf düzeltince öbür taraf yeniden yamuluyor. Osmanlı’nın Rumeli’de ilk adımları henüz yeni ama attığı her adımın tınısı çevrede yankı buluyor. Orhan Bey devrinden itibaren Balkanlar’a geçen akıncıların geliştirdiği o “sızma taktiği” zamanla neredeyse bölgenin hafızasına işlenmiş. Daha düne kadar varlığı ciddiye alınmayan ufak bir beylik, Edirne’yi fethederek güç dengesini değiştirmiş. Rumeli’nin kapıları açılınca hem fırsatlar hem tehditler aynı anda beliriyor. Osmanlı’nın ilerleyişi Hristiyan beyleri ürkütürken, bazı yerel yöneticiler de kendi aralarındaki sürtüşmeler sebebiyle Osmanlı’nın varlığını gizliden gizliye dengeleyici bir unsur olarak görüyor. Yani mesele sadece “bir savaş” değil; karmaşık bir siyaset ağı.
 |
| Sırpsındığı Savaşı |
Bu dönemin en dikkat çeken tarafı, Osmanlı’nın henüz imparatorluklaşmamış ama devlet refleksi güçlenen yapısı. Kaynaklarda sık geçen “hafif ama çevik güç” tanımı abartı değil. Akıncılar hızlı, göçebe mantıklı, ani baskınlarda usta. Balkanlar’ın geniş ovaları bu tarz hareketli birliklere fazlasıyla uygun. Osmanlı’nın Rumeli’ye geçişi sadece askeri değil, sosyolojik bir değişim de yaratıyor; çünkü Türk unsurlar Balkan köylerine yerleşmeye, küçük tımar bölgeleri oluşmaya, yani yeni düzenin taşları yavaş yavaş döşenmeye başlıyor. İşte bu esnada Haçlı konsepti dediğimiz yapı, yani Sırp, Bulgar ve Macar liderlerin zaman zaman gevşeyen, zaman zaman sıkılaşan ittifakı, Edirne’nin Osmanlı’ya geçmesiyle birlikte iyice asabi bir hâl alıyor.
Bu savaşın arka planında “bölgeyi kim yönetecek?” sorusu da var esasında. Balkan beyleri Osmanlı’yı geri püskürtebilirlerse kendi bölgelerindeki otoritelerini güçlendireceklerini düşünüyor. Osmanlı ise Rumeli’de kalıcı olmak istiyor ama bunu büyük meydan savaşlarından ziyade küçük, esnek birliklerle, yerel unsurları yanına alarak yapmayı tercih ediyor. İlginç olan, Osmanlı’nın bu dönemde kendini bir “fetih makinesi” gibi değil, sistemli bir düzen kurucusu gibi göstermeye başlaması. Balkanlarda güvenliği sağlayabilen, yolları açık tutan bir güç olarak ünlenmesi bazı yerel halklarda sempati bile yaratmış durumda. Bu gerilimin tam ortasında Sırpsındığı Savaşı patlak veriyor. Sırpsındığı Savaşı’nda Osmanlı ve Haçlı ordularının kesin sayıları günümüze tam olarak ulaşmamıştır. Tahmini verilere göre Osmanlı kuvveti 5–10 bin, Haçlı ve Sırp‑Balkan ittifakı ise 30–60 bin civarındadır.
Hazırlık
Sırpsındığı, diğer adıyla Çirmen Savaşı, 1364 civarına tarihlenir; kroniklerde yıl farklılıkları olsa da Edirne’nin alınışı ve ardından gelişen Balkan tepkisinin sıcaklığından anlaşılır ki bu mücadele, Osmanlı’nın Rumeli’de kök salıp salamayacağını belirleyen eşiklerden biridir. Haçlı ittifakı bu kez “bu işi kökünden halledelim” tavrıyla yola çıkar. Macar Kralı ve Sırp prensleri önderliğinde geniş bir ordu toplanır. Ama bu ordunun en büyük zaafı birliktelik değil, dağınıklık. Her grup kendi komutanının sözünü dinler, kendi gururunun peşinden gider. Oysa Osmanlı’da bunun tam tersi vardır; komuta zinciri nettir ve akıncı yapısı emir gelince tereddüt etmeden hareket eder.
Haçlı birlikleri Balkan coğrafyasını iyi bilmesine rağmen Osmanlı’nın hafif birliklerle yaptığı ani yön değiştirmeleri okuyamaz. Osmanlı tarafında ise Lala Şahin Paşa’nın öncülüğünde akıncıların geniş bir keşif ağı vardır. Bu keşifler sayesinde düşmanın ne tarafa ilerlediği, hangi geçitleri kullanacağı, hangi bölgede konaklayacağı üç aşağı beş yukarı tahmin edilir. Sırpsındığı’nın kaderini belirleyen şeylerden biri de işte bu erken istihbarattır. Haçlı ordusu kendine fazla güvenip gece konaklamasını gevşek tutunca Osmanlı için fırsat doğar.
Hazırlık döneminin bir başka önemli yanı Edirne’nin yeni bir merkez haline gelmesidir. Osmanlı Rumeli’de bir şehirden fazlasını inşa etmeye başlar; bir idari düzen, bir toplanma noktası, bir lojistik merkezi. Böylece akıncılar sadece baskın yapan küçük birlikler olmaktan çıkar, merkezden koordineli bir yapıya dönüşür. Sırpsındığı Savaşı da bu merkezileşmenin ilk örneklerinden sayılabilir. Osmanlı’nın planlaması hızlıdır ama dağınık değildir; Haçlı ordusu ise çok kalabalık olmasına rağmen kararsız ve birbirinden kopuktur.
Savaşın Gelişimi
Haçlı ordusu Meriç kıyılarına geldiğinde kendinden emindir. Osmanlı’nın hafif birliklerinin kalabalık bir Haçlı ordusuna karşı dayanamayacağını düşünürler. Ama bu özgüven, tarihte çok defa olduğu gibi, en büyük zayıflıkları olur. Osmanlı’nın gece operasyonları bilinir ama etkisi hep hafife alınır. Lala Şahin Paşa ve Evrenos Bey’in akıncıları, karanlığın içinde geniş bir yay çizerek Haçlı ordugahını çembere alır. Karanlık Balkan gecesi, Meriç’in nemli havasıyla birleşince görüş neredeyse sıfırlanır. Akıncıların sessiz hareketi, Haçlı birliklerinin uykudaki dağınıklığıyla birleşince savaş adeta başlamadan biter.
Sırpsındığı Savaşı’nın en bilinen tarafı, Haçlı ordusunun boğuşarak yenilmesi değil, paniğin kendi kendini yok etmesidir. Osmanlı’nın ani baskını sırasında Haçlıların büyük kısmı ne olduğunu anlamadan nehre yönelir. Meriç’in taşkın yapısı geceleri tehlikelidir; birçok asker panik içinde suya kapılır, bazı kaynaklara göre boğulan asker sayısı savaşta ölenlerden fazladır. Osmanlı birlikleri gecenin karanlığında hızlı hamlelerle orduyu dağıtırken Haçlı birlikleri toparlanamaz. Geri çekilmeye çalışanlar birbirini ezer, komuta zinciri kopar, sabaha doğru Osmanlı’nın mutlak üstünlüğü ortaya çıkar.
Bu savaşın bir başka dikkat çekici yönü, Osmanlı’nın aslında sayı olarak çok daha az olmasına rağmen moral ve taktik üstünlük sayesinde galip gelmesidir. Haçlı ordusundaki karışıklık, Osmanlı akıncılarının üstünlüğüyle birleşince Sırpsındığı, tarihte “baskınla gelen kesin zafer” örneklerinden biri olarak anılır. Aslına bakarsan savaşın taktiksel bölümünü okurken insanın aklına şu cümle geliyor: “Bazen kalabalık olmak savaş kazandırmaz, sahayı okuyabilmek kazandırır.”
Sırpsındığı Savaşı Nedenleri
-
Balkan beylerinin Osmanlı’nın Edirne’ye yerleşmesi karşısında ciddi bir tehdit algılaması
-
Haçlı unsurlarının “Osmanlı’yı daha büyümeden durdurma” düşüncesi
-
Osmanlı akıncılarının Balkan köylerinde artan etkinliğinin rahatsızlık yaratması
-
Macar ve Sırp liderlerin bölgesel güç rekabeti
-
Rumeli’de Osmanlı’nın hızlı yayılmasını durdurmak isteyen feodal çıkar grupları
-
Edirne’nin alınışının psikolojik etkisi
-
Balkan ittifakının dini motivasyonla desteklenen savunma refleksi
Sırpsındığı Savaşı Sonuçları
-
Osmanlı’nın Rumeli’de kalıcılığı kesinleşti
-
Haçlı ittifaklarının güveni ağır bir darbe aldı
-
Balkanlarda Osmanlı’ya karşı direncin kırılması
-
Edirne’nin Osmanlı için tam bir merkez haline gelmesi
-
Osmanlı akıncılarının prestijinin artması
-
Balkan siyasetinde güç dengelerinin Osmanlı lehine kayması
-
Rumeli’de Osmanlı’nın şehirleşme ve tımar düzenini hızla kurabilmesi
Değerlendirme
Sırpsındığı’nın etkilerini birkaç cümleyle açıklamak yetersiz kalır çünkü bu savaş sadece bir askeri başarı değil; Balkan düzeninin yeniden şekillenişidir. Osmanlı artık “gelip geçici bir güç” değil, bölgede kalıcı bir oyuncudur. Edirne’nin başkent oluşuna giden yolun taşları bu zaferle döşenmiştir. Haçlıların moral kaybı kısa vadeli değil, uzun süreli bir kırılmadır. Her ne kadar ileride büyük Haçlı seferleri yeniden örgütlense de Sırpsındığı’nın yarattığı o psikolojik çöküş hafızalarda kalır.
Savaşın sosyolojik tarafı da dikkate değerdir; Osmanlı’nın Balkanlardaki köy yerleşimleri artmaya başlar, tımar sistemi bölgede düzen sağlar, yollar güvenceye alınır. Bu düzen zamanla Balkan halklarının bir kısmında Osmanlı idaresine karşı daha yumuşak bir bakış yaratır. “Fetheden ama düzen kuran güç” algısı Balkanlarda 14. yüzyılın sonunda tamamen oturur. İşte Sırpsındığı bu algının başlangıç noktalarından biridir.
Yorum Gönder