Cem Sultan Olayı : Taht Mücadelesi ve Sürgün Yılları

Cem Sultan olayı, Osmanlı tarihine hem siyasi hem de insanî bir kırılma gibi çöker. Bir padişah oğlunun, yani gücün en merkezinde doğan birinin, kaderin sert rüzgârlarına savrulması… Bazen tarihin sertliği, kitaplardan taşarak insanın zihninde ayrı bir yer açıyor. Bu olay da tam öyle işte: Hem hanedan içi mücadelenin çıplak hâli, hem de Avrupa siyasetinin fırsatçılığının en çarpıcı örneklerinden biri.

Cem’in hikâyesi, bir taht kavgasından çok daha fazlasıdır; bir insanın, doğduğu hanenin dışındaki dünyada giderek diplomatik bir “koz”a dönüşmesinin uzun ve yorucu yolculuğudur. Osmanlı’nın güçlü dönemlerinden birinde yaşansa da, meseleyi sıradanlaştıracak bir şey yok. Hatta belki de tam aksine, güç zirvedeyken yaşanan kırılmalar daha çok yankı buluyor.

Cem Sultan

Şehzadelik

Fatih Sultan Mehmed'in oğlu olarak dünyaya gözlerini açan Cem, diğer şehzadelere göre biraz daha farklı bir auraya sahipti. Kültürlü, yazıya yatkın, şiir seven, hatta savaş meydanından çok kalemin ritmine aşina bulunan birisi… Saray içinde sakin ama kararlı bir karakter olarak anılırdı. Fakat Osmanlı’nın o sert hanedan geleneğinde karakter yumuşaklığı bazen yük de olur. Cem’in kişisel özelliklerinin, gelecekte başına geleceklerle uyumsuz bir kırılganlık taşıdığı söylenir.

Fatih’in ölümü bu kırılganlığın üzerini örten ince perdeyi tamamen yırttı. Artık işler, şehzade hassasiyetinden çıkıp doğrudan güç yarışına dönmüştü.

Taht Yarışı

Fatih’in 1481’de ölüm haberinin yayılmasıyla beraber, iki şehzadenin iki farklı yoldan aynı merkeze yürüyüşü başladı: Bayezid ve Cem. Osmanlı’da kural her zaman net değildi ama fiilî gerçek şuydu: “Kim İstanbul’a önce gelirse, o padişah olur.”

Bu yarış yalnızca hız meselesi değildi; eyaletlerdeki güç ilişkileri, devlet adamlarının gizli eğilimleri ve askerin nabzı belirleyiciydi. Yeniçerilerin Bayezid’e meyilli olması, dengeyi baştan bozan en büyük faktördü. Cem ise Konya’dan hareket ettiğinde, rakibine göre daha dar bir destek tabanıyla ilerliyordu.

Cem, Bursa’ya ulaşıp kendini padişah ilan ettiğinde işler karışmıştı. İki padişahlı birkaç gün… Tarihte kısa görünen ama Osmanlı devlet geleneği için oldukça sarsıcı bir andı. Sonra karşılaşma geldi: Yenişehir civarında iki kardeşin kuvvetleri kozlarını paylaştı. Cem yenildi ve kader, o noktadan itibaren kendi yolunu çizdi.

İkinci Deneme

Cem Sultan pes eden biri değildi. Bursa yenilgisi üzerine Mısır’a giderek Memlük Sultanı Kayıtbay’dan destek aradı. Amacı Osmanlı tahtına yeniden aday olabilecek bir güç dengesi kurmaktı. Bu girişim, dönemin diplomatik ağlarını düşündüğümüzde aslında o kadar da sıra dışı değil; yine de Osmanlı iç siyasetinin dışarıya taşması açısından önemli bir kırılmaydı.

Memlüklerin Cem’i destekleme niyeti vardı ama bu destek bir savaşın kaderini değiştirecek düzeye gelmedi. Cem, bu desteği arkasına alıp tekrar Anadolu’ya geçmek istese de şartlar istediği gibi olmadı. Bayezid’in Osmanlı içindeki hâkimiyetini pekiştirmesi, Cem’in manevra alanını daraltıyordu.

Bu nedenle çözüm, Anadolu’dan daha uzak bir kapıya yönelmek oldu: Rodos Şövalyeleri.

Rodos’a Sığınış

Cem’in Rodos Şövalyeleri’ne sığınması, olayın kader çizgisini sert şekilde değiştirdi. Belki Osmanlı açısından bu bir “kaçış”tı; ama Avrupa açısından beklenmeyen bir fırsat kapısıydı.

Şövalyeler, Cem’i başta güvenli bir misafir gibi ağırladı. Fakat kısa süre sonra anlaşıldı ki, bu misafirlik tamamen stratejik bir konuya dönüşüyordu: “Cem Sultan’ın kimde olduğu, Osmanlı diplomatisine yön verecek bir kozdu.”

Bayezid, kardeşinin Avrupa’da Osmanlı karşıtı ittifaklara güç vermesinden çekindiği için Şövalyelere ciddi mali ödemelerde bulundu. Bu durum, Cem’in giderek bir insan olmaktan çok, diplomatik bir takas unsuruna indirgenmesinin başlangıcıydı. İşte burada insan tarafı ağır basıyor: Bir padişah oğlu olmak bazen en ağır yalnızlıktır.

Avrupa’da Bir Tutsak

Cem’in Avrupa yolculuğu Fransa’dan başlayıp Papalık kontrolüne uzanan geniş bir çizgi oluşturdu. Fransa’da bir sultan oğlu olarak değil, “paha biçilemez bir rehine” olarak görüldü. Ardından Papalık devreye girdi. Papa VIII. Innocentius için Cem’in varlığı, Osmanlı’ya karşı siyasi baskı üretmek adına altın değerindeydi.

Bu dönemde Cem Sultan’ın psikolojisinin ağır bir yük altında olduğu bilinir. Günlük yaşantısı dışarıdan bakınca bir prens için yeterli gibi görünse bile aslında sürekli gözetim altındaydı. Bir nevi altın kafes… Özgürlük hissi, büyük saraylarda bile yok olabilir.

Avrupa’nın çeşitli kentlerine götürüldüğünde bazen bir “göstermelik misafir”, bazen bir “politik araç” gibi ortaya çıkarıldı. Bu durum bile tek başına Cem Sultan olayının neden bu kadar dramatik bir zemine sahip olduğunu açıklamaya yeter.

Papa’nın Hesapları

Papa için Cem, Haçlı ittifakı hayalinin anahtarı olabilirdi. Osmanlı’ya karşı güç toplamaya çalışan Papalık siyaseti, Cem’i kullanarak Anadolu üzerinde bir kırılma yaratmayı planlıyordu. Ancak Bayezid’in diplomatik zekâsı bu planları boşa çıkardı; düzenli ödemeler, Papalık makamının Cem’i Osmanlı karşıtı amaçlarla tamamen kullanmasını engelledi.

Bazen tarih, tarafların karşılıklı hamleleriyle ilerler. Bayezid’in amacı Cem’in Avrupa’da bir simgeye dönüşmesini engellemekti; Papa’nın amacı ise bu sembolü güçlendirmekti. Cem ise iki tarafın ortasında, kendi kaderine yön veremeyen bir figür hâline geldi.

Son Yıllar ve Ölüm

Cem Sultan’ın son yılları, yorgun bir ruhun giderek daralan bir hayata sıkıştığı dönemdir. Papa’nın ölümüyle başlayan yeni süreçte, Cem başka bir Avrupa gücünün eline geçmeden önce Fransa’da yeniden gözetim altına alındı. Bu yolculuklar esnasında sağlığı da zayıflamaya başladı.

1482’den 1495’e kadar süren bu yavaş tutsaklık, sonunda Roma'da son buldu. Cem Sultan, 1495 yılının Şubat ayında hayatını kaybettiğinde, Avrupa için artık işlevi bitmiş bir diplomatik araçtı. Osmanlı ise bir hanedan üyesinin ömrünü ülkesi dışında tamamlamış olmasının burukluğunu yaşadı.

Cem’in cenazesi ancak yıllar sonra Türkiye’ye getirilebildi. Bu bile tek başına, olayın ne kadar girift olduğunu gösteriyor.

Tarihi Etkiler

Cem Sultan olayı; Osmanlı, Avrupa, Papalık, Memlükler ve Rodos Şövalyeleri gibi pek çok aktörün aynı hikâyede kesiştiği nadir örneklerden biridir. Hanedan içi bir mesele, kısa sürede uluslararası bir politik krize dönüşmüştür.

Avrupa devletleri açısından bakıldığında, bir Osmanlı şehzadesi üzerinde kontrol sahibi olmak büyük bir diplomatik güç demekti. Osmanlı açısından ise bu durum ciddi bir güvenlik sorunu oluşturuyordu. Cem’in varlığı her zaman potansiyel bir iç savaş ihtimali taşıdığı için, Bayezid’in bu konuda gösterdiği hassasiyet stratejik olarak anlaşılır.

Bu olay, Osmanlı’da “taht mücadelesi” meselesinin ne kadar ciddi olduğunu tekrar hatırlatır. Kardeş katli yasasının gündeme gelmesinde ve sonraki padişahların şehzade yönetme yöntemlerinde Cem olayı önemli bir tecrübedir.